Skip to main content

Terapia wg Vojty

Odruchowa lokomocja – podstawy terapii metodą Vojty

Terapeutyczne zastosowanie odruchowej lokomocji u pacjentów z uszkodzeniami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego i aparatu ruchu może spowodować – przynajmniej częściowo – przywrócenie dostępu do podstawowych wzorców ruchowych. Odruchowa lokomocja jest aktywowana na drodze „refleksogennej” (odruchowej). „Odruch” w kontekście odruchowej lokomocji nie określa rodzaju sterowania neuronalnego, lecz dotyczy zastosowanych bodźców pochodzących z zewnątrz oraz ich zdefiniowanych, dostępnych zawsze w taki sam, automatyczny sposób odpowiedzi ruchowych.

W trakcie terapii metodą Vojty terapeuta wykonuje w ściśle określony sposób nacisk w zdefiniowanych strefach ciała pacjenta leżącego na brzuchu, na plecach lub na boku. Takie bodźce powodują u człowieka – niezależnie od jego wieku – automatyczne i mimowolne, to znaczy niezależne od motywacji pacjenta uruchomienie dwóch kompleksów motorycznych: odruchowego pełzania oraz odruchowego obrotu z leżenia na plecach i na boku. Odruchowe pełzanie prowadzi do swoistego ruchu pełzania, natomiast odruchowy obrót rozpoczyna się w leżeniu na plecach i przez leżenie na boku prowadzi do tzw. czworakowania.

W ramach odruchowej lokomocji dochodzi do skoordynowanej, rytmicznej aktywacji wszystkich mięśni szkieletowych i uruchomienia ośrodkowego układu nerwowego na różnych poziomach aktywności. Wywołane pod wpływem bodźców nacisku przyłożonego w określonej pozycji wyjściowej reakcje o przebiegu cyklicznym można w całości wywołać już u noworodka i powtarzać dowolną ilość razy.

Dlatego działanie terapeuty wpływa na wszystkie ruchy, które pojawiają się u człowieka w toku rozwoju chwytania, obrotu, raczkowania, pionizacji i chodu. Zdaniem profesora Vojty są one dostępne, także u dzieci, już w tym stadium rozwoju, w którym dzieci spontanicznie jeszcze takich umiejętności nie wykazują.

Profesor Vojta przyjął, że w wyniku wielokrotnego wyzwalania takich „odruchowych“ reakcji dochodzi do odblokowania czy inaczej przetorowywania zablokowanych funkcjonalnie dróg nerwowych między mózgiem i rdzeniem kręgowym.

Cel terapeutyczny stosowania odruchowej lokomocji

Celem zastosowania odruchowej lokomocji jest uzyskanie przez pacjenta dostępu i możliwości wykorzystania podstawowych elementów utrzymania postawy ciała i przemieszczania się, czyli:
1. równowagi ciała podczas ruchu („sterowanie posturalne”)
2. wyprostu ciała wbrew sile ciążenia
3. celowych ruchów chwytania i kroczenia (”ruchy fazowe” części ciała)

Czym zasada Vojty różni się od innych technik i metod fizjoterapeutycznych?

Terapia metodą Vojty nie polega na ćwiczeniu funkcji motorycznych, takich jak chwytanie, obrót z pleców na brzuch czy chodzenie. Prowadzona przez terapeutę aktywacja ma raczej na celu uzyskanie przez ośrodkowy układ nerwowy dostępu do poszczególnych częściowych wzorców motorycznych, niezbędnych do wykonania określonego ruchu.

Po terapii metodą Vojty pacjent uzyskuje lepszy dostęp do tych wzorców w swojej motoryce spontanicznej. Systematyczne powtarzanie zakodowanych w mózgu „prawidłowych ruchów” pozwala wyeliminować ćwiczenie wzorców unikania. Byłyby one w każdym przypadku jedynie „namiastką”, „ruchem zastępczym” w miejsce pożądanego „ruchu prawidłowego”.

Aktywacja reakcji wegetatywnych i innych automatycznych reakcji

Prócz „dużych“ sekwencji ruchowych dzięki odruchowej lokomocji można uaktywnić i wpływać także na określone reakcje, takie jak

  • wodzenie wzrokiem (okulomotoryka)
  • ruchy języka i żuchwy (motoryka obszaru ustno-twarzowego)

a także funkcje wegetatywne, takie jak:

  • prawidłowe funkcje pęcherza i jelit
  • oddychanie
  • ssanie i połykanie

Odruchowa lokomocja i jej związek z prawidłowym rozwojem motorycznym

Wzorce częściowe odruchowej lokomocji zawierają wszystkie elementy składowe rozwoju motorycznego człowieka aż do osiągnięcia umiejętności swobodnego chodu. Systematyczne prowadzenie terapii metodą Vojty skutkuje „torowaniem“ wzorców częściowych w ośrodkowym układzie nerwowym, a stan aktywacji utrzymuje się także po zakończeniu sesji terapeutycznej i korzystnie wpływa na spontaniczne ruchy dziecka / osoby dorosłej.

Jak pokazują doświadczenia kliniczne, każdy pacjent (dziecko / dorosły) po aktywacji odruchowej lokomocji dysponuje znacznie bardziej kompleksową – czy wręcz prawidłową – postawą ciała. Dzięki temu pacjent staje się też bardziej pewny siebie i ma więcej odwagi do tego, by konfrontować się ze światem zewnętrznym i gromadzić doświadczenia.

Terapia metodą Vojty u dzieci

Terapia metodą Vojty może być stosowana zarówno u niemowląt, jak i u starszych dzieci. Wskazanie do terapii opiera się na diagnozie lekarza i sformułowanego odpowiednio celu terapii.

Najlepsze efekty można osiągnąć wtedy, gdy u pacjenta nie doszło jeszcze do wytworzenia i utrwalenia tak zwanych zastępczych wzorców motorycznych. U pacjenta z utrwalającą się motoryką zastępczą celem terapii jest aktywowanie i zachowanie fizjologicznych wzorców motorycznych, a ponadto zniesienie i włączenie nieutrwalonych patologicznych wzorców motorycznych do prawidłowych sekwencji ruchowych aż do pełnego opanowania motoryki mimowolnej.

Płacz dziecka w trakcie terapii

Spodziewany w wyniku oddziaływania terapeutycznego stan aktywacji u niemowląt często objawia się płaczem w trakcie terapii. Nietrudno zrozumieć, że budzi to u rodziców niepokój i obawy, że terapia może sprawiać dziecku ból. Należy jednak zaznaczyć, że w tym wieku płacz jest ważnym i adekwatnym środkiem wyrazu stosowanym przez małego pacjenta w reakcji na aktywację, do której nie przywykł. Z reguły po pewnym czasie, gdy dziecko się przyzwyczai, płacz staje się mniej intensywny, a w przerwach w terapii i po jej zakończeniu dziecko natychmiast się uspokaja. Starsze dzieci, z którymi można się już porozumieć, nie płaczą w trakcie terapii.

Terapia metodą Vojty u dorosłych pacjentów

U dorosłych pacjentów z uszkodzeniami nabytymi, ograniczającymi sterowanie ruchem na poziomie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, terapię metodą Vojty należy stosować zarówno w fazie ostrej schorzenia, to znaczy bardzo wcześnie, jak również w okresie prowadzonej potem rehabilitacji.

Zastosowanie odruchowego pełzania u dorosłego pacjenta
 

 

 

 

 

 

Zastosowanie odruchowego pełzania u dorosłego pacjenta

Celem terapii Vojty jest odzyskanie dostępu do używanych wcześniej prawidłowych wzorców motorycznych i uniknięcie w ten sposób następstw w postaci bólu, ograniczeń funkcjonalności, osłabienia. Pożądanymi efektami ubocznymi terapii są impulsy aktywizujące wyższe funkcje korowe (motywacja, koncentracja, wytrzymałość, torowanie mowy, różnorodność działań, funkcjonowanie zmysłów, psychika).

Nadrzędnym celem terapii metodą Vojty jest umożliwienie pacjentowi tego, by radził sobie w codziennym życiu. Innymi słowy, terapia ma sprawić, by pacjent w optymalny możliwy dla niego sposób mógł uczestniczyć we wszelkich aktywnościach, jakie niesie życie rodzinne, szkoła, praca, czas wolny itp.

Spektrum działania terapii metodą Vojty

Dzięki szerokiemu spektrum działania terapii metodą Vojty korzyści z niej odnoszą pacjenci w każdym wieku, z bardzo różnymi schorzeniami, na przykład z:

  • porażeniem mózgowym
  • skoliozami
  • dysplazją i zwichnięciem stawów biodrowych

Nawet w przypadkach poważnych zaburzeń motorycznych pochodzenia mózgowego terapia wyraźnie pozytywnie wpływa na mechanizmy podporowo-wyprostne u pacjenta. Terapia metodą Vojty może być stosowana jako terapia podstawowa niemal w każdym przypadku zaburzeń ruchowych i w wielu schorzeniach, na przykład:zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej w wieku niemowlęcym

  • zaburzenia motoryczne będące skutkiem uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego (porażenie mózgowe, udar, SM i in.)
  • porażenia obwodowe kończyn górnych i dolnych (np. porażenie splotu ramiennego, przepuklina oponowo-rdzeniowa, porażenie poprzeczne i in.)
  • rozmaite choroby mięśniowe
  • schorzenia i ograniczenia funkcjonalne kręgosłupa, na przykład skrzywienie kręgosłupa (skolioza)
  • znaczące uszkodzenia ortopedyczne / traumatologiczne barków, ramion, bioder i nóg.
  • jako terapia towarzysząca w przypadkach nieprawidłowego rozwoju stawów biodrowych (dysplazja, zwichnięcie)
  • deficyty w zakresie oddychania, połykania i żucia

Przeciwwskazania do prowadzenia terapii metodą Vojty

Terapii metodą Vojty nie można stosować w przypadkach:

  • ostrych stanów chorobowych połączonych z gorączką lub stanem zapalnym
  • po szczepieniach z użyciem szczepionek zawierających żywe drobnoustroje wg wskazań lekarza (z reguły przez 10 dni po szczepieniu)
  • w ciąży

W przypadkach schorzeń negatywnie wpływających na samopoczucie pacjenta czas trwania terapii jest dostosowywany do aktualnych możliwości obciążenia pacjenta, jednak nie ma potrzeby całkowitej rezygnacji z terapii.

Wpływ terapii metodą Vojty na rozwój i komunikację pacjenta

Terapia metodą Vojty niesie ze sobą pozytywne zmiany w zakresie koordynacji ruchów podczas chwytania, prostowania się, chodzenia i mówienia. W konsekwencji tych zmian dziecko lub osoba dorosła jest potem w stanie łatwiej i w sposób bardziej złożony wyrażać swoje życzenia i potrzeby i bardziej spontanicznie je realizować. Pacjenci są mniej sfrustrowani, sprawiają wrażenie bardziej zrównoważonych i zadowolonych. Większe dzieci i dorośli po terapii opowiadają, że „chodzi im się lżej“. Taka gruntowna poprawa samopoczucia często sprzyja wyraźnemu poszerzeniu możliwości komunikacyjnych. Mówiąc ogólnie, terapia metodą Vojty daje pacjentowi znacząco lepsze możliwości nauki motorycznej w konfrontacji z warunkami otoczenia.

Poza czasem, w którym prowadzona jest terapia, nie jest konieczna ciągła obserwacja ani też nieustanne interwencje korygujące ze strony rodziców: dziecko może poruszać się swobodnie i spontanicznie. Zgodnie z zasadą Vojty nie istnieją takie „wady postawy“, które mogłyby przeszkodzić w osiągnięciu sukcesu terapeutycznego.

Spowodowane terapią metodą Vojty „torowanie“ funkcji postawy i motoryki w ośrodkowym układzie nerwowym niemowlęcia lub dziecka w przypadku prowadzenia zalecanych kilku krótkich sesji terapeutycznych z reguły jest w stanie utrzymać ich wyższy poziom motoryki przez cały dzień.

W efekcie sprzyja to też rozwojowi samodzielności i uniezależnienia małego pacjenta od osoby dorosłej. Jest to pożądany cel terapii. Jednocześnie terapia metodą Vojty wspiera rodziców w ich rodzicielskich kompetencjach: rodzice prowadząc terapię poświęcają dziecku fizycznie swój czas, a ich pewność siebie w działaniu napełnia dziecko poczuciem bezpieczeństwa. W ten sposób terapia metodą Vojty wzmacnia więź dziecka z rodzicami i prowadzi do powstania u dziecka nowych, bardziej kompleksowych doświadczeń.

Dawkowanie i intensywność terapii metodą Vojty

Odruchowa lokomocja jest terapią niezwykle skuteczną, lecz niemowlęta i małe dzieci nie są przyzwyczajone do tego rodzaju intensywnej aktywności. Podobnie jak wiele innych rodzajów fizjoterapii, metoda Vojty stawia przed rodzicami lub opiekunami poważne zadanie.

Aby terapia metodą Vojty przyniosła sukces, u niemowlęcia i małego dziecka należy ją prowadzić kilka razy dziennie. Jedna sesja terapeutyczna trwa od pięciu do dwudziestu minut.

Zadania rodziców / opiekunów w terapii metodą Vojty

Ponieważ rodzice lub opiekunowie prowadzą terapię z dzieckiem kilka razy dziennie, to im przypada najważniejsza rola w procesie terapeutycznym.

Terapię osoby dorosłej może prowadzić mąż lub żona, partner/ka życiowy/a albo osoba bliska. W przypadku osób dorosłych terapię powadzi się kilka razy w tygodniu.

Instruktaż i prowadzenie terapii metodą Vojty

O skuteczności ćwiczeń, a tym samym sukcesie terapeutycznym decyduje intensywność ćwiczeń oraz dokładność ich wykonywania. Po skierowaniu dziecka na terapię przez lekarza terapeuta metody Vojty sporządza indywidualny program terapii i wspólnie z pacjentem / rodzicami ustala cele terapii. Program terapii jest potem w regularnych odstępach czasu dostosowywany do rozwoju pacjenta.

Dokładne poinstruowanie przez terapeutę daje rodzicom pewność siebie, niezbędną do prowadzenia terapii w domu. Dokładne poinstruowanie przez terapeutę daje rodzicom pewność siebie, niezbędną do prowadzenia terapii w domu.

Dokładne poinstruowanie przez terapeutę daje rodzicom pewność siebie, niezbędną do prowadzenia terapii w domu.

Instruktaż prowadzenia terapii metodą Vojty przez rodziców lub opiekunów odbywa się z reguły niezwłocznie, aby jak najszybciej można było rozpocząć pracę z pacjentem w domu i aby zapewnić niezbędną intensywność terapii.

Niezależnie od wieku pacjent podlega regularnej ambulatoryjnej kontroli terapeuty metody Vojty.

Terapia metodą Vojty w ramach interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego

Prof. Vojta w poprawie automatycznego sterowania postawą ciała upatrywał fundamentalnej przesłanki do wspierania u pacjenta możliwości doświadczania, percepcji, mowy, nauki itd. Terapia metodą Vojty tworzy zatem korzystne warunki do prowadzenia terapii pedagogicznej, logopedycznej, terapii zajęciowej i innych działań terapeutycznych i zajmuje w interdyscyplinarnym zespole terapeutycznym ważne miejsce.

Jakie są dowody na skuteczność terapii metodą Vojty?

Skuteczność terapii metodą Vojty została potwierdzona u wielu pacjentów na całym świecie – od niemowląt po osoby dorosłe. Obserwowana przez prof. Vojtę odruchowa lokomocja, jej oddziaływanie i sukcesy terapeutyczne wielokrotnie były przedmiotem badań naukowych i zostały empirycznie potwierdzone. Poza tym istnieją też badania oparte na dowodach naukowych (evidence-based).

Badania dotyczące oddziaływania psychologicznego terapii metodą Vojty

Wielu autorów zajmowało się przede wszystkim potencjalnymi negatywnymi skutkami prowadzenia terapii metodą Vojty w sferze psychologicznej dla rozwoju sensomotorycznego oraz zachowań komunikacyjnych i społecznych niemowląt i dzieci. Skupiono się przy tym głównie na porównaniu z dziećmi niebędącymi w terapii lub poddawanymi terapii innego rodzaju oraz na jej wpływie na relacje między matką i dzieckiem. Badania te wykazały jednak, że z psychologicznego punktu widzenia terapia metodą Vojty nie pociąga za sobą żadnych negatywnych skutków, lecz raczej ma pozytywne oddziaływanie psychologiczne.

Kto stosuje terapię i diagnostykę metodą Vojty?

W ramach Międzynarodowego Stowarzyszenia Metody Vojty (IVG) działa grupa wykwalifikowanych instruktorów i lekarzy. Niektórzy członkowie tej grupy są uczniami samego profesora Vojty. Od ponad 40 lat zespół ten szkoli na całym świecie fizjoterapeutów i lekarzy, którzy po zakończeniu szkolenia mogą samodzielnie prowadzić terapię i stosować diagnostykę metodą Vojty. Ponieważ większość działań terapeutycznych wykonują rodzice w domu, jest to tania metoda terapeutyczna.

Kształcenie terapeutów metody Vojty i lekarzy

Certyfikowani terapeuci metody Vojty pracujący z niemowlętami i z dziećmi mają za sobą 8-tygodniowe, terapeuci osób dorosłych 6-tygodniowe szkolenie zawodowe, zgodne ze standardami i wytycznymi Międzynarodowego Stowarzyszenia Metody Vojty.

Warunkiem udziału w takim szkoleniu jest posiadanie dyplomu fizjoterapeuty lub lekarza oraz co najmniej dwa lata doświadczenia w pracy, najlepiej z niemowlętami, dziećmi i dorosłymi z podejrzeniem problemów neurologicznych.

Prócz tych szkoleń prowadzone są także tygodniowe szkolenia dla lekarzy w zakresie diagnostyki noworodków i niemowląt metodą Vojty.

Szkolenia metody Vojty dla fizjoterapeutów i lekarzy spełniają standardy i wytyczne Międzynarodowego Stowarzyszenia Metody Vojty. Stowarzyszenie jest w Niemczech uznawane i polecane przez niemieckie kasy chorych.

Edukacja rozwijająca lekarzy i fizjoterapeutów metody Vojty

Prócz wyżej wymienionych szkoleń dla fizjoterapeutów prowadzimy także tygodniowe szkolenia dla lekarzy w zakresie diagnostyki noworodków i niemowląt metodą Vojty.

We współpracy ze szpitalami i rozmaitymi instytucjami w Niemczech i w innych krajach Międzynarodowe Stowarzyszenie Metody Vojty systematycznie organizuje szkolenia odświeżające w zakresie terapii metodą Vojty oraz warsztaty dla terapeutów metody Vojty i lekarzy poświęcone wybranym tematom z zakresu terapii i diagnostyki metodą Vojty.

Poza tym Międzynarodowe Stowarzyszenie Metody Vojty w Niemczech we współpracy ze stowarzyszeniami zawodowymi fizjoterapeutów w około 70 grupach roboczych (zrzeszających ok. 1600 certyfikowanych terapeutów metody Vojty) kilka razy w ciągu roku oferuje możliwość szkoleń z udziałem pacjentów i superwizji ze strony instruktora IVG.

 

do góry